Αναξίμανδρος

Η ΖΩΗ ΤΟΥ

Ο Αναξίμανδρος γεννήθηκε στη Μίλητο το 547 π.χ. και ήταν γιός του Πραξιάδη και μαθητής του Θαλή. Όπως και ο δάσκαλος του, δεν ήταν μόνο φιλόσοφος αλλά μεγάλος αστρονόμος, μετεωρολόγος, γεωγράφος και βιολόγος. Ο Αναξίμανδρος είναι ο πρώτος που έκανε μία μεθοδική προσπάθεια να εξηγήσει φιλοσοφικά όλες τις πτυχές της ανθρώπινης εμπειρίας εγκαταλείποντας τις μέχρι τότε μυθολογικές διατυπώσεις για την αρχή, τη γένεση και την φθορά των όντων.

Ο Φαβωρίνος στην Παγκόσμια Ιστορία του, σύμφωνα με τον Διογένη Λαέρτιο, μας παραδίδει « …ήταν ο πρώτος που επινόησε το γνώμονα και τον έστησε πάνω σε ηλιακά ρολόγια για να σημαδεύει τα ηλιοστάσια και τις ισημερίες. Επίσης κατασκεύασε και ωροδεικτικά όργανα. Ήταν ο πρώτος που σχεδίασε το περίγραμμα της γης και της θάλασσας, αλλά επίσης έφτιαξε και μία ουράνια σφαίρα.» (1)

 

[ΤΟ ΑΠΕΙΡΟΝ ΩΣ ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ]

Το μεγάλο βήμα, η μεγάλη τομή, που έκανε, ο Αναξίμανδρος με τη σκέψη του, είναι ότι εισήγαγε πρώτος στην ιστορία της φιλοσοφίας την έννοια του απείρου. Το άπειρον είναι η αρχή του κόσμου, η αρχή όλων των πραγμάτων, αυτό που είναι πίσω από την απέραντη ποικιλία και τις διαφορετικές τους ιδιότητες.

Ο Σιμπλίκιος, Νεοπλατωνικός φιλόσοφος του 6ου αϊ μ. Χ., παραθέτει το μοναδικό σωζόμενο απόσπασμα του Αναξίμανδρου στο έργο του «Εις Φυσικά». "Ο Αναξίμανδρος είπε ότι αρχή των όντων είναι το άπειρο… από το οποίο έγιναν όλοι οι ουρανοί και οι κόσμοι που υπάρχουν... Και απ’ όπου προέρχεται η γένεση των όντων εκεί ακριβώς συντελείται και η διάλυση τους σύμφωνα με την ανάγκη, γιατί τιμωρούνται και επανορθώνουν αμοιβαία για την αδικία, σύμφωνα με την τάξη του χρόνου.

Ο Αναξίμανδρος προσδιορίζει το άπειρον ως στοιχείο αγέννητο, άφθαρτο και αθάνατο. Το άπειρο δεν είναι μείγμα των υλικών στοιχείων ούτε άυλη νοητική αρχή: είναι ύλη που περιέχει τα πάντα. Από το άπειρο αποσπώνται οι αντίθετες ύλες "ψυχρόν" και "θερμόν" και από την ανάμιξη τους το νερό. Από το νερό προκύπτουν τα άλλα στοιχεία, η γη , ο αέρας και η φωτιά. Από τον αέρα και τη φωτιά σχηματίζονται τα αστέρια που έχουν την λάμψη της φωτιάς και την ρυθμική κίνηση των ρευμάτων του αέρα.

[Η ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ ΤΟΥ]

Η εικόνα του κόσμου για τον Αναξίμανδρο είναι βασισμένη σε μαθηματικές έννοιες. Ο κόσμος ως Ολον έχει μορφή σφαίρας και στο κέντρο του είναι τοποθετημένη η γη, που έχει μορφή κυλίνδρου και το πλάτος της είναι τριπλάσιο από το βάθος της. Η γη αιωρείται στο σύμπαν και δεν μεταβάλλει ποτέ τη θέση της - ούτε είναι ριζωμένη σε ένα στέρεο υπόβαθρο, όπως λέει η μυθική κοσμολογία. Εφόσον η γη είναι τοποθετημένη στο κέντρο, έχει συμμετρική απόσταση από όλα στη σφαίρα του σύμπαντος. Ενώ η γη αιωρείται, ο ήλιος, η σελήνη και τα άστρα κινούνται κυκλικά. Ο κύκλος που διαγράφει ο ήλιος είναι είκοσι επτά φορές μεγαλύτερος από τη διάμετρο της γης, ο κύκλος της σελήνης δέκα οκτώ φορές και ο κύκλος των απλανών αστέρων εννέα φορές. Η ιδέα αυτής της μηχανικής ερμηνείας της κυκλικής αστρικής κινήσεως διασώζεται από τον Αέτιο και υπήρξε αποφασιστική στην ιστορία της αστρονομίας.
 

[Η ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ]

Ο Αναξίμανδρος πέρα από τις ικανότητες του στην αστρονομία είναι και ο πρώτος βιολόγος. Πρώτος εισήγαγε στην ιστορία τη θεωρία περί της γενέσεως των οργανικών όντων. Οι πρώτοι οργανισμοί γεννήθηκαν μέσα στο υγρό στοιχείο, όταν αυτό εξ αιτίας της ηλιακής θερμότητας εξατμίσθηκε. Αρχικά τα πρώτα ζώα ήταν περιτυλιγμένα μέσα σε ένα αγκαθωτό φλοιό. Έπειτα βγήκαν από το υγρό στοιχείο στην ξηρά και αφού έσπασαν τον αγκαθωτό φλοιό, άρχισαν να προσαρμόζονται στο καινούργιο περιβάλλον. Ο άνθρωπος προήλθε από το ψάρι και μόνο όταν ήταν σε θέση να επιβιώσει βγήκε στη στεριά. Ο Αναξίμανδρος είναι, από όσα ξέρουμε, ο πρώτος που προσπάθησε να εξηγήσει την προέλευση του ανθρώπου. Η θεωρία της εξελίξεως του Δαρβίνου, είναι φανερό, πως βρίσκει σπερματικά την αρχή της στην παραπάνω θεωρία του Αναξίμανδρου.

Ιππόλυτος, Ελληνικά Ι,6
«Τα ζώα δημιουργήθηκαν από το υγρό στοιχείο, που το εξάτμισε ο ήλιος. Όσο για τον άνθρωπο, αρχικά ήταν παρόμοιος με ένα άλλο πλάσμα, και συγκεκριμένα με ψάρι». (1)

ΚΕΙΜΕΝΑ

(1)Στράβων Ι,7
Ο Αναξίμανδρος ήταν ο πρώτος που δημοσίευσε έναν γεωγραφικό χάρτη…

Αγαθήμερος Ι,1
Ο Αναξίμανδρος από τη Μίλητο, ένας μαθητής του Θαλή, ήταν ο πρώτος που τόλμησε να σχεδιάσει την οικουμένη πάνω σε πλάκα.

Αριστοτέλης , Φυσικά Γ4 …
και το άπειρο δεν έχει αρχή... αλλά φαίνεται ότι αυτό είναι η αρχή των άλλων και τα πάντα περιέχει και τα πάντα κυβερνά… όπως λέει ο Αναξίμανδρος και οι περισσότεροι φυσιολόγοι.

Αυγουστίνος, de civ. Dei VIII, 2
Πίστευε (ο Αναξίμανδρος) ότι αυτές οι αρχές των επιμέρους πραγμάτων είναι άπειρες και ότι παράγουν αναρίθμητους κόσμους καθώς και όλα όσα εμφανίζονται μέσα σ’ αυτούς…

Αριστοτέλης, Περί ουρανού Β13, 295 α 7
Αλλά αν υπάρχει κάποιο είδος φυσικής κίνησης, τότε δεν θα υπήρχε μόνο εξαναγκαστική κίνηση και ηρεμία, αν λοιπόν η γη μένει στη θέση της με τη βία, αυτό σημαίνει ότι ήρθε στο κέντρο παρασυρμένη από τη δίνη. … Γι’ αυτό λοιπόν όσοι πιστεύουν ότι ο ουρανός δημιουργήθηκε, λένε ότι η γη μαζεύτηκε στο κέντρο .

Ψευδοπλούταρχος, Στρώμ. 2 …
λέει (ο Αναξίμανδρος) ότι αυτό που παρήγαγε από το αιώνιο το θερμό και το ψυχρό αποχωρίστηκε στην αρχή αυτού του κόσμου και ότι αυτό σχηματίστηκε, γύρω από τον αέρα που περιβάλλει τη γη, ένα είδος πύρινης σφαίρας, σαν φλοιός γύρω από ένα δένδρο. Όταν η σφαίρα έσκασε και κλείστηκε σε μερικούς κύκλους, δημιουργήθηκε ο ήλιος, η σελήνη και τα άστρα.

Ιππόλυτος, Ελληνικά Ι, 6,3
Η γη είναι μετέωρη και δεν στηρίζεται πουθενά, αλλά μένει ακίνητη χάρη στην ίση απόσταση της από όλα τα άλλα πράγματα.

Αέτιος ΙΙ, 20, Ι
Ο Αναξίμανδρος λέει ότι ο ήλιος είναι ένας κύκλος 28 φορές το μέγεθος της γης, παρόμοιος με τη ρόδα ενός άρματος, που έχει τη στεφανή της κοίλη, γεμάτη φωτιά, και σ’ενα ορισμένο σημείο αφήνει να φαίνεται η φωτιά μέσα από το στόμιο, όπως μέσα από το ακροφύσιο ενός φυσερού.

Αέτιος ΙΙ, 16, 5
Ο Αναξίμανδρος λέει ότι τα ουράνια σώματα φέρονται από τους κύκλους και τις σφαίρες στις οποίες επιβαίνει το καθένα τους.

Αέτιος ΙΙΙ, 3, 1-2

Αναξίμανδρος

Η ΖΩΗ ΤΟΥ

Ο Αναξίμανδρος γεννήθηκε στη Μίλητο το 547 π.χ. και ήταν γιός του Πραξιάδη και μαθητής του Θαλή. Όπως και ο δάσκαλος του, δεν ήταν μόνο φιλόσοφος αλλά μεγάλος αστρονόμος, μετεωρολόγος, γεωγράφος και βιολόγος. Ο Αναξίμανδρος είναι ο πρώτος που έκανε μία μεθοδική προσπάθεια να εξηγήσει φιλοσοφικά όλες τις πτυχές της ανθρώπινης εμπειρίας εγκαταλείποντας τις μέχρι τότε μυθολογικές διατυπώσεις για την αρχή, τη γένεση και την φθορά των όντων.

Ο Φαβωρίνος στην Παγκόσμια Ιστορία του, σύμφωνα με τον Διογένη Λαέρτιο, μας παραδίδει « …ήταν ο πρώτος που επινόησε το γνώμονα και τον έστησε πάνω σε ηλιακά ρολόγια για να σημαδεύει τα ηλιοστάσια και τις ισημερίες. Επίσης κατασκεύασε και ωροδεικτικά όργανα. Ήταν ο πρώτος που σχεδίασε το περίγραμμα της γης και της θάλασσας, αλλά επίσης έφτιαξε και μία ουράνια σφαίρα.» (1)
 

[ΤΟ ΑΠΕΙΡΟΝ ΩΣ ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ]

Το μεγάλο βήμα, η μεγάλη τομή, που έκανε, ο Αναξίμανδρος με τη σκέψη του, είναι ότι εισήγαγε πρώτος στην ιστορία της φιλοσοφίας την έννοια του απείρου. Το άπειρον είναι η αρχή του κόσμου, η αρχή όλων των πραγμάτων, αυτό που είναι πίσω από την απέραντη ποικιλία και τις διαφορετικές τους ιδιότητες.

Ο Σιμπλίκιος, Νεοπλατωνικός φιλόσοφος του 6ου αϊ μ. Χ., παραθέτει το μοναδικό σωζόμενο απόσπασμα του Αναξίμανδρου στο έργο του «Εις Φυσικά». "Ο Αναξίμανδρος είπε ότι αρχή των όντων είναι το άπειρο… από το οποίο έγιναν όλοι οι ουρανοί και οι κόσμοι που υπάρχουν... Και απ’ όπου προέρχεται η γένεση των όντων εκεί ακριβώς συντελείται και η διάλυση τους σύμφωνα με την ανάγκη, γιατί τιμωρούνται και επανορθώνουν αμοιβαία για την αδικία, σύμφωνα με την τάξη του χρόνου.

Ο Αναξίμανδρος προσδιορίζει το άπειρον ως στοιχείο αγέννητο, άφθαρτο και αθάνατο. Το άπειρο δεν είναι μείγμα των υλικών στοιχείων ούτε άυλη νοητική αρχή: είναι ύλη που περιέχει τα πάντα. Από το άπειρο αποσπώνται οι αντίθετες ύλες "ψυχρόν" και "θερμόν" και από την ανάμιξη τους το νερό. Από το νερό προκύπτουν τα άλλα στοιχεία, η γη , ο αέρας και η φωτιά. Από τον αέρα και τη φωτιά σχηματίζονται τα αστέρια που έχουν την λάμψη της φωτιάς και την ρυθμική κίνηση των ρευμάτων του αέρα.

[Η ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ ΤΟΥ]

Η εικόνα του κόσμου για τον Αναξίμανδρο είναι βασισμένη σε μαθηματικές έννοιες. Ο κόσμος ως Ολον έχει μορφή σφαίρας και στο κέντρο του είναι τοποθετημένη η γη, που έχει μορφή κυλίνδρου και το πλάτος της είναι τριπλάσιο από το βάθος της. Η γη αιωρείται στο σύμπαν και δεν μεταβάλλει ποτέ τη θέση της - ούτε είναι ριζωμένη σε ένα στέρεο υπόβαθρο, όπως λέει η μυθική κοσμολογία. Εφόσον η γη είναι τοποθετημένη στο κέντρο, έχει συμμετρική απόσταση από όλα στη σφαίρα του σύμπαντος. Ενώ η γη αιωρείται, ο ήλιος, η σελήνη και τα άστρα κινούνται κυκλικά. Ο κύκλος που διαγράφει ο ήλιος είναι είκοσι επτά φορές μεγαλύτερος από τη διάμετρο της γης, ο κύκλος της σελήνης δέκα οκτώ φορές και ο κύκλος των απλανών αστέρων εννέα φορές. Η ιδέα αυτής της μηχανικής ερμηνείας της κυκλικής αστρικής κινήσεως διασώζεται από τον Αέτιο και υπήρξε αποφασιστική στην ιστορία της αστρονομίας.
 

[Η ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ]

Ο Αναξίμανδρος πέρα από τις ικανότητες του στην αστρονομία είναι και ο πρώτος βιολόγος. Πρώτος εισήγαγε στην ιστορία τη θεωρία περί της γενέσεως των οργανικών όντων. Οι πρώτοι οργανισμοί γεννήθηκαν μέσα στο υγρό στοιχείο, όταν αυτό εξ αιτίας της ηλιακής θερμότητας εξατμίσθηκε. Αρχικά τα πρώτα ζώα ήταν περιτυλιγμένα μέσα σε ένα αγκαθωτό φλοιό. Έπειτα βγήκαν από το υγρό στοιχείο στην ξηρά και αφού έσπασαν τον αγκαθωτό φλοιό, άρχισαν να προσαρμόζονται στο καινούργιο περιβάλλον. Ο άνθρωπος προήλθε από το ψάρι και μόνο όταν ήταν σε θέση να επιβιώσει βγήκε στη στεριά. Ο Αναξίμανδρος είναι, από όσα ξέρουμε, ο πρώτος που προσπάθησε να εξηγήσει την προέλευση του ανθρώπου. Η θεωρία της εξελίξεως του Δαρβίνου, είναι φανερό, πως βρίσκει σπερματικά την αρχή της στην παραπάνω θεωρία του Αναξίμανδρου.

Ιππόλυτος, Ελληνικά Ι,6
«Τα ζώα δημιουργήθηκαν από το υγρό στοιχείο, που το εξάτμισε ο ήλιος. Όσο για τον άνθρωπο, αρχικά ήταν παρόμοιος με ένα άλλο πλάσμα, και συγκεκριμένα με ψάρι». (1)

ΚΕΙΜΕΝΑ

(1)Στράβων Ι,7
Ο Αναξίμανδρος ήταν ο πρώτος που δημοσίευσε έναν γεωγραφικό χάρτη…

Αγαθήμερος Ι,1
Ο Αναξίμανδρος από τη Μίλητο, ένας μαθητής του Θαλή, ήταν ο πρώτος που τόλμησε να σχεδιάσει την οικουμένη πάνω σε πλάκα.

Αριστοτέλης , Φυσικά Γ4 …
και το άπειρο δεν έχει αρχή... αλλά φαίνεται ότι αυτό είναι η αρχή των άλλων και τα πάντα περιέχει και τα πάντα κυβερνά… όπως λέει ο Αναξίμανδρος και οι περισσότεροι φυσιολόγοι.

Αυγουστίνος, de civ. Dei VIII, 2
Πίστευε (ο Αναξίμανδρος) ότι αυτές οι αρχές των επιμέρους πραγμάτων είναι άπειρες και ότι παράγουν αναρίθμητους κόσμους καθώς και όλα όσα εμφανίζονται μέσα σ’ αυτούς…

Αριστοτέλης, Περί ουρανού Β13, 295 α 7
Αλλά αν υπάρχει κάποιο είδος φυσικής κίνησης, τότε δεν θα υπήρχε μόνο εξαναγκαστική κίνηση και ηρεμία, αν λοιπόν η γη μένει στη θέση της με τη βία, αυτό σημαίνει ότι ήρθε στο κέντρο παρασυρμένη από τη δίνη. … Γι’ αυτό λοιπόν όσοι πιστεύουν ότι ο ουρανός δημιουργήθηκε, λένε ότι η γη μαζεύτηκε στο κέντρο .

Ψευδοπλούταρχος, Στρώμ. 2 …
λέει (ο Αναξίμανδρος) ότι αυτό που παρήγαγε από το αιώνιο το θερμό και το ψυχρό αποχωρίστηκε στην αρχή αυτού του κόσμου και ότι αυτό σχηματίστηκε, γύρω από τον αέρα που περιβάλλει τη γη, ένα είδος πύρινης σφαίρας, σαν φλοιός γύρω από ένα δένδρο. Όταν η σφαίρα έσκασε και κλείστηκε σε μερικούς κύκλους, δημιουργήθηκε ο ήλιος, η σελήνη και τα άστρα.

Ιππόλυτος, Ελληνικά Ι, 6,3
Η γη είναι μετέωρη και δεν στηρίζεται πουθενά, αλλά μένει ακίνητη χάρη στην ίση απόσταση της από όλα τα άλλα πράγματα.

Αέτιος ΙΙ, 20, Ι
Ο Αναξίμανδρος λέει ότι ο ήλιος είναι ένας κύκλος 28 φορές το μέγεθος της γης, παρόμοιος με τη ρόδα ενός άρματος, που έχει τη στεφανή της κοίλη, γεμάτη φωτιά, και σ’ενα ορισμένο σημείο αφήνει να φαίνεται η φωτιά μέσα από το στόμιο, όπως μέσα από το ακροφύσιο ενός φυσερού.

Αέτιος ΙΙ, 16, 5
Ο Αναξίμανδρος λέει ότι τα ουράνια σώματα φέρονται από τους κύκλους και τις σφαίρες στις οποίες επιβαίνει το καθένα τους.

Αέτιος ΙΙΙ, 3, 1-2
(περί βροντών αστραπών κεραυνών πρηστήρων και τυφώνων) Ο Αναξίμανδρος λέει ότι όλα αυτά τα φαινόμενα οφείλονται στον άνεμο, όταν δηλαδή ο άνεμος τυλιχθεί από ένα παχύ σύννεφο και έπειτα ξεφύγει βίαια, χάρη στη λεπτή και ελαφριά υφή του, τότε η βίαιη διαφυγή προκαλεί τον κρότο, ενώ η ρωγμή στη μαύρη μάζα του σύννεφου αποτελεί τη λάμψη.

Αέτιος V, 19, 4
Ο Αναξίμανδρος είπε ότι τα πρώτα ζώα γεννήθηκαν στο υγρό στοιχείο, τυλιγμένα μέσα σε αγκαθωτούς φλοιούς και ότι με την πάροδο του χρόνου έβγαιναν στο στεγνότερο μέρος της γης και, όταν έσκαζε ο φλοιός τους, ζούσαν για ένα σύντομο χρονικό διάστημα ένα διαφορετικό είδος ζωής.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

(1) G.S. KIRK - J.E. RAVEN - M. SCHOFIELD,
Οι Προσωκρατικοί Φιλόσοφοι,
Αναξίμανδρος (σελ 110 - 151)
Μετάφραση: Δημοσθένης Κούρτοβικ
Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης (Αθήνα 1990)

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους,
Τόμος Β Αρχαϊκός Ελληνισμός,
Αναξίμανδρος (σελ 424)
Εκδοτική Αθηνών. (Αθήνα 1971)

(περί βροντών αστραπών κεραυνών πρηστήρων και τυφώνων) Ο Αναξίμανδρος λέει ότι όλα αυτά τα φαινόμενα οφείλονται στον άνεμο, όταν δηλαδή ο άνεμος τυλιχθεί από ένα παχύ σύννεφο και έπειτα ξεφύγει βίαια, χάρη στη λεπτή και ελαφριά υφή του, τότε η βίαιη διαφυγή προκαλεί τον κρότο, ενώ η ρωγμή στη μαύρη μάζα του σύννεφου αποτελεί τη λάμψη.

Αέτιος V, 19, 4
Ο Αναξίμανδρος είπε ότι τα πρώτα ζώα γεννήθηκαν στο υγρό στοιχείο, τυλιγμένα μέσα σε αγκαθωτούς φλοιούς και ότι με την πάροδο του χρόνου έβγαιναν στο στεγνότερο μέρος της γης και, όταν έσκαζε ο φλοιός τους, ζούσαν για ένα σύντομο χρονικό διάστημα ένα διαφορετικό είδος ζωής.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

(1) G.S. KIRK - J.E. RAVEN - M. SCHOFIELD,
Οι Προσωκρατικοί Φιλόσοφοι,
Αναξίμανδρος (σελ 110 - 151)
Μετάφραση: Δημοσθένης Κούρτοβικ
Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης (Αθήνα 1990)

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους,
Τόμος Β Αρχαϊκός Ελληνισμός,
Αναξίμανδρος (σελ 424)
Εκδοτική Αθηνών. (Αθήνα 1971)